پرسش:
آیا تاریخ پیدایش شیعه به زمان پیامبر اکرم(ص) برمی گردد؟
پاسخ:
قبل از بیان پیدایش شیعه، لازم است در نخستین قدم به مفهوم شیعه توجه کنیم. شیعه به معنای پیرو و در اصطلاح کسی که از امام علی(ع) پیروی کرده و او را خلیفه بلافصل میداند است.
در مورد آغاز پیدایش شیعه می‌توان از دو زاویه وارد بحث شد؛ یکی از زاویه شیعه به معنای پیرو علی و دیگری شیعه علاوه بر پیرو علی(ع) به معنای جمعیت سیاسی - مذهبی.
1. شیعه به معنای پیرو علی(ع) : از زمان پیامبر مطرح بود. پیامبر فرمود: "انّ علیّا و شیعته هم الفائزون یوم القیامة؛ (1) علی و شیعیانش در روز قیامت پیروز و رستگارند".
از آیه 7 سورة بیّنه: "اولئک هم خیر البریّه" و روایات مربوط به آن استفاده می‌شود که پیدایش شیعه از عصر رسول خدا(ص) به وسیلة حضرت میان مسلمین نشر داده شد، زیرا در روایات فراوانی از طریق اهل سنت و منابع معروف آنها و همچنین در منابع شیعه نقل شده است که آیه "اولئک هم خیر البریه" به علی(ع) و پیروانش تفسیر شده است که به دو حدیث اشاره می‌‌کنیم.
در تفسیر درّ منثور از ابن عباس آمده است که وقتی آیه "إنّ الذین آمنوا وعملوا الصالحات" نازل شد، پیامبر(ص) به علی فرمود: "هو انت وشیعتک یوم القیامة راضین مرضیّین؛ (2) آن فرد، تو و شیعیانت در قیامت می‌باشید که هم شما از خدا خشنود هستید و هم خدا از شما خشنود".
در حدیث دیگری از ابن مردویه از علی(ع) نقل می‌کند که پیامبر(ص) به من فرمود: "آیا این سخن خدا را نشنیده‌ای که می‌فرماید: "کسانی که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داد‌ه‌اند بهترین مخلوقاتند؟ این تو و شیعیانت هستند. وعده‌گا من و شما کنار حوض کوثر است. هنگامی که برای حساب امت ها می‌آیم و شما دعوت می‌شوید، در حالی که پیشانی سفید و شناخته شده‌اید".(3)
بسیاری دیگر از دانشمندان اهل سنت نیز همین مضمون را در کتاب‌های خود نقل کرده‌اند، از جمله آلوسی در تفسیر "روح المعانی" قندوزی در "ینابیع الموده".(4)
مفسران هر دو گروه هم شیعه و بسیاری از اهل سنت از آیه فوق و روایات مربوط به آن استفاده کرده‌اند که منظور از خیر البریه، علی و شیعیانش هستند.
در زمان پیامبر تعدادی به عنوان شیعه و پیرو علی(ع) شناخته میشدند که چهار نفر به نامهای "مقداد بن اسود"، "سلمان فارسی"، "ابوذر غفاری" و "عمار یاسر" در این امر از دیگران سرآمد بودند.(5)
2. شیعه به معنای یک جمعیت سیاسی - مذهبی که به خلافت بلافصل علی(ع) عقیده داشته باشند، در جریان سقیفه بنی ساعده و بعد از رحلت پیامبر شکل گرفت؛ چون در این هنگام برخی صحابه، حکومت ابوبکر را به رسمیت نشناختند، و به جای آن خواهان حکومت علی(ع) شدند.
افزون بر تمامی بنی هاشم و زبیر بن عوام، عدهای از مهاجران از جمله خالد بن سعید، سلمان فارسی، ابوذر غفاری، مقداد بن اسود، عمار یاسر، بریده اسلمی، و همچنین عدهای از انصار از جمله ابوالهیثم بن تیهان، سهل بن حنیف، عثمان بن حنیف، عبداللَّه بن مسعود، زید بن وهب، خزیمة بن ثابت ذوالشهادتین، ابی بن کعب و ابی ایوب انصاری با حکومت ابوبکر به مخالفت برخاستند و خواستار این شدند که قدرت سیاسی جامعه اسلامی به دست امام قرار گیرد.(6)
این افراد هسته اولیه شیعه به عنوان یک جمعیت سیاسی - مذهبی را تشکیل دادند. سپس افراد دیگری به آنان ملحق شدند. مرحوم سید محسن امین در کتاب اعیان الشیعه، بیش از هفتاد و هفت تن از صحابه را نام میبرد که این عده به عنوان شیعه علی(شیعه به همین معنای مذکور) شناخته میشدند.(7)
سپس در بین تابعین و نسلهای بعدی شیعه گسترش چشمگیری یافت.(8)
شیعه به معنای پیرو علی(ع) از زمان حضرت رسول خدا به وجود آمد. حضرت نیز به پیروان علی(ع) واژه شیعه را اطلاق نمود. اما شیعه به معنای سیاسی که معتقد به خلافت بلا فصل امام علی بعد از رسول خدا بود، بعد از جریان سقیفه به وجود آمد.
نکته پایانی شیعه به معنای پیرو علی در باره پیامبر کار برد ندارد زیرا معنا ندارد پیامبر پیرور علی باشد بلکه به عکس علی است که پیرو پیامبر می باشد اما از نظر اصطلاحی که شیعه به کسانی اطلاق شود که معتقد به خلافت بلا فصل علی می باشند. باید گفت پیامبر خود پایه گذار این تشیع بوده چگونه خود شیعه نباشد؟ بنا بر این وجه پیامبر را شیعه می دانیم و علی نیز شیعه بود.
برای اطلاع بیشتر می‌توانید به ترجمه تفسیر المیزان، ج 2، ص 578، بحث روایی، و تفسیر نمونه، ج 27، ص 214 و تاریخ تشیع در ایران، اثر رسول جعفریان مراجعه کنید.
پی نوشت ها:
1. علامة المجلسی، بحار الأنوار، بیروت - لبنان: دار إحیاء التراث العربی، 1403 - 1983 م، ج 27، ص 143.
2. سیوطی، درّ المنثور، ج 6، ص 379، بی جا.
3. همان.
4. علامه طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق، ج 20، ص 578؛ تفسیر نمونه، مکارم شیرازی ناصر، دار الکتب الإسلامیة، تهران: 1374 ش، ج 27، ص 215.
5. محسن امین، اعیان الشیعه، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، ج 2، ص 27.
6. همان، ص 27.
7. همان، ص 27.
8. همان، ص 30.
منبع :نرم افزارپیامبرمهربانی
